Janus Panonius (1434-72) (Csezmiczei János) - szlachcic pochodzenia chorwackiego, poeta

• O migdale w Panonii rodzonym (`66-67)
• Na odjezdnym z Waradu świętych królów żegnając
• Janusz w chorobie do Błażeja na wojnie
• Pochwała Panonii

• Antonio Bonfini Hungaricarum Rerum Decades 1496
• Werbóczy István Tripartitum 1514

Reformacja:

• Benedek Komjáti - tłumaczenie listów św. Pawła [na podst. Vulgaty i komentarzy Erazma z Rotterdamu)
  1533 w krakowskiej drukarni Hieronima Wietora
• Gábor Pesti
  • 1538 w Wiedniu "Nowy Testament" [ale jedynie Ewangelie]
  • Bajki Ezopa
  • Słownik 6-języczny [łacińsko-włosko-francusko-czesko-niemiecko-węgierski] - uzupełnił o hasła węgierskie
• János Sylvester (studia w Krakowie)
  • 1539 Gramatyka węgiersko-łacińska
  • 1541 w Sárvár wydał Nowy Testament w języku węgierskim

Drukarnie:
• 1550 - Kolozsvár
• 1561 - Debrecen

• Matyas Dévai Biró - "węgierski Luter" - studia w Krakowie i Witenberdze
  • 1530 Orthographia Hungarica [po węgiersku]
• Ferenc Dávid - przywódca unitarian
  • twórca kazań, rozpraw teologicznych, pism politycznych
• Gáspár Károlyi
  • 1590 - druk Vizsolyi Forditás [pełny przekład Biblii]
• András Szkhárosi Horvát
  • O dwojakiej wierze
  • O Księstwie
  • O skąpstwie
  • O klątwie
• Mihály Sztárai
  • pisał dramaty polemiczne po węgiersku:
    • Małżeństwo księży
    • Zwierciadło prawdziwego kapłaństwa
• utwory anonimowe:
  • Dysputa debreczyńska [dzieło unitariańskie, występują postaci historyczne, np. Ferenc Dávid; 3 akty, klasyczna komedia]
  • Komedia o zdradach Menyhárta Balassiego [tematyka religijna i polityczna]
• Gáspár Heltai - kaznodzieja luterański, przyłączył sie od unitarian, studia w Witenberdze
  • 1550 - założył drukarnię w Kolozsvárze
  • 1566 - 100 bajek [Ezopa, np. O szlachcicu i diable)
• Péter Bornemisza - luteranin - sudia w Padwie, Wiedniu, Witenberdze - wychowawca Bálinta Balassiego w Zolyom - humanista, erudyta
  • Żałością złożonym
  • 1582 - ponad 200 pieśni o tematyce religijnej
  • 1558 Tregedia w języku węgierskim [adaptacja Elektry Sofoklesa
  • 1570 - 5 tomów kazań Post-illae
  • 1578 - Pokusy diabelskie
• Sebesty&eeacute;n Tinódi (1505-56) - syn chłopa pańszczyźnianego, nobilitowany
  • epickie pieśni historyczne:
    • 1541 O upadku Budy i niewoli Bálinta Töröka
    • 1552 Śmierć Szondiego na zamku Dregély
    • 1553 Walka o twierdzę Eger
  • 1554 - zbiorowe dzieło Cronica
• Péter Ilosvai-Selymes
  • 1574 - Toldi

1570-1600 - największy rozkwit renesnasu na Węgrzech

• László Makkai - historiograf [Stefan Batory w Siedmiogrodzie]
  
• magnaci:
  • B&aaacute;thori w Gyula fehérvár
  • Nádasdi
  • Thurzó [krakowscy Turzonowie]
  • Batthyány
  
  
• 1576 - lutniarz Bálint Bakfark
  
• historiograf Miklós Istvánffy - studia w Padwie i Bolonii
  • 34 księgi historii Węgrów [po łącinie, wyd. pośmiertnie 1622]
  
  
• Bálint BALASSI (1554-94) syn barona w Zolyom, luteranin, 8 języków (niemiecki, włoski, turecki i słowiańskie)
  • życie:
    • 1569 - ojciec aresztowany (domniemanie spisku antycesarskiego), uwięziony,; ucieczka rodziny do Polski, do Krosna
    • 1572 - Bálint drukiem w Krakowie tłumaczenie z niemieckiego Ogródek zielny dla schorowanych dusz
    • 1575 - ojciec posłał go wraz z grupą żołnierzy do Siedmiogrodu przeciw księciu [aby przypodobać się cesarzowi], Batory jednakże przyjął Bálinta gościnnie]
    • 1576 - w świcie Batorego [króla - elkta RP] udał się do Polski, udział w oblężeniu Gdańska; kłopoty finansowe
    • miłość do Anny Losonczi
    • 1579-82 - w załodze zamku Eger
    • 1584 - małżeństwo z kuzynką - Krisztiną Dobó, zajęcie siłą zamku w Sárospatak
    • 1586 - konwersja => przejście na rzymski katolicyzm
    • 1588 - rozwód z Krisztiną
    • 1589 - planowana wojan polsko-turecka - Bálinto do Dębna k/Krosna w majątku Wesselényich
    • miłość do Anny Szárkándy ("Coelii")
    • 1590 - w Braniewie
    • 1591 - powrót na Węgry
    • 1594 - zmarł w Ostrzyhomiu w walce z Turkami
  • wiersze:
    • I - 1575-76 u Stefana Batorego w Siedmiogrodzie:
      • przed małżeństwem z Krisztiną Dobó - mniej niż 30 wierszy
      • strofa Balassiego:
              9 wersów: aa b cc b dd b
                        \/ | \/ | \/ |
              sylaby:   6  7 6  7 6  7
              rymy:     p  n p  n p  n
    • wiersze rycerskie:
      • pierwsze wiersze 1583-84 (Wiersz, w którym wyraża radość, że uwolnił się od miłości `83, Do winopijców, Pieśń żołnierska na chwałę rycerzy kreowych `89 - 29 strof, z opisem walki w strofach VI-VIII)
      • 20 wierszy religijnych - wpływ kalwińskiego Psałterza Jakuba Lubelczyka (Racz już dać mi uciszenie)
    • wiersze do Julii:
      • 1587 - owdowiała Anna Losonczi
      • 1588 - Wiersz, któwry wonczas napisał, gdy spostrzegł obcość i fałszywość swej żony
      • 1589 - 25 pieśni - historia miłosna, mitologizacja
      • 1588 - Grues alloquiotur (Wołanie do żurawi); Wiersz, w którym przemawia do słowika; Wiersz, w którym porównuje Julię do miłości
      • 1589 - Pożegnanie ojczyzny
    • 1590-91 wiersze do Celii (opisywanie jej urody):
      • Celia, kiedy się żali
      • Jako Celia zażywa kąpieli, a takoż o jej kształtach, wdziękach i urodzie
    • 1590. Wiersz, w którym opiewa polską dziewczynę grającą na cytrze
    • Wiersz łotrzykowski o kurtyzanie Hannuszce Budiowskionce
  • dramat Piękna komedia węgierska [adaptacja włoskiego dramatu o pasterskiej miłości]

• Debrecen
• Sárospatak

• Miklós Telegdi - humanista rzymskokatolicki, studia w Krakowie, tłumaczenie Czterech Ewangelii

• od 1593 krwawa, 15-letnia wojna habsbursko-turecka
• 1604 - pierwsze powstanie - Bocskay István
• 1613-29 powstanie Gábora Bethlena
• na Węgrzech: restauracja katolicyzmu, kontrreformacja,
• patrycjat w miastach, familiaris=klienci, neostoicyzm

• 1590 - epicedium ku czci Bálinta i Ferenca - braci Balassich (7 utworów)
• pragnął wydać dzieła Bálinta Balassiego
• Na nutę polskiego tańca królewskiego
• Żale nad upadkiem narodu węgierskiego - przed powstaniem Bocskayego
• wiersze religijne
• wiele wierszy Rimayego przypisywano B. Balassiemu

• tematyka, gatunki - barokowe
• środki stylistyczne - tradycja renesansowa
  
• Jerzy I Rakoczy założył szkołę w Sárospatak
  

• Albert Szenci Molnár (1574-1634) - ewangelik reformowany (kalwin), syn zamożnego młynarza - studia w Witenberdze, Dreźnie, Herzelbergu - pozbnał Johanna Kepplera - zmarł w Kolozsvárze
  • 1604 - Dictionarium Latino-Ungarica
  • 1610 - Nova Grammatica Ungarica
  • 1607 - Psalterum Ungaricum
  • przetłumaczył Institutio Christianae Religiones Jana Kalwina

• Márton Szepsi Csombor
  • 1620 - Europica varietas [po węgiersku, wrażenia z podróży m.in. po Polsce]

>>>