|
[przekład: Józef Ozga Michalski]
- Pragnienie już język pali,
- Pora zacząć opowieść,
- Wzbić się pieśnią rodzinną
- Nad klechdy wieczorne ludu,
- Melodii rozwinąć skrzydła,
- Ażeby pomysł z głowy
- Skoczył zwinnie na usta
- I ulatywał z języka
- Lekko, przystępnie, powoli,
- Dzielony zębami w strofy.
- Piękny czasie młodości,
- Zbliż się, zaśpiewaj ze mną!
- Towarzyszu mej drogi,
- Zbliż się i opowiadaj!
- Jesteśmy tutaj wszyscy,
- Z różnych stron, zespoleni;
- Rzadko się spotykamy,
- Trudno się nam odnaleźć
- Na tej szerokiej ziemi,
- Szarej ziemi północy.
- Zbliż swoją dłoń do mojej,
- Spleć palce swoje z moimi,
- By wzbiła się z dłoni pieśń
- Ponad obłok jak sokół!
- Niech przyjaciele łowią
- Pieśń w wielostrunne ucho,
- Niech towarzysze słuchają
- Czasu własnej młodości,
- Która dźwięczy wśród ludu
- Pieśniami naszych przodków.
- Niechaj słuchają dziś słów
- Mocnego Väinämöinena,
- Z kuźnicy Ilmarinena,
- Znad miecza Kaukomieli,
- Z łuku Joukahainena.
- Tych słów uczyła mnie matka
- I ojciec mi je śpiewał,
- Gdy siekierę na nowe
- Osadzał toporzysko.
- Słuchajcie, jak tną ciszę
- Głębokich pól Pohjoli,
- Szerokich łąk Kalevali!
- Gdy matka przędła kądziel,
- Kręciłem się u jej kolan,
- Niemowlę już dojrzałe,
- Pędrak o ustach słodkich
- Jak owoce czeremchy.
- Matka mi wtedy śpiewała
- O Sampo, chytrej Louhi.
- Sampo od słów posiwiał,
- Louhi zgasła wśród skał,
- Lemminkäinen w swawoli.
- Aby to opowiedzieć,
- Tajemnych trzeba słów,
- Które leżą na drodze
- Biegnącej w cztery strony.
- Zbierałem słowa z wrzosów,
- Zbierałem z pokosów traw
- I ze splątanych krzewów.
- Słowa szły za mną ścieżką,
- Gdym jako młody pastuch
- Prowadził mleczne stada
- Na stoki żyznych wzgórz,
- Łąki pachnące miodem.
- Szła czarna jak noc Muuriki,
- Łaciata jak wiosna Kimmo.
- Mróz szczypał język słów,
- Deszcz przywracał im bujność.
- Wiatry je kołysały
- I czółna śródmorskich fal.
- Pieśni śpiewały jak ptaki
- Z drzew niebolotnych wierszy.
- Słowa w kłębek zwinąłem,
- W pasmo długie jak droga;
- Kłębek rzuciłem w sanie,
- Pasmo na mój zwrotny wóz.
- Sanie przywiozły kłębek,
- Pasmo - koła drewniane.
- Nić na belkach rozsnułem,
- Kłębek rzuciłem w głąb dzbana.
- Długo leżały pieśni
- W czarnej ciemności chłodu.
- Długo leżały nieme,
- Mróz kuł w moich pieśniach słowa.
- Dziś niosę je do izby
- W pięknej, rzeźbionej skrzyni.
- Skrzynię stawiam na ławie
- Pod sławną belką pułapu,
- Na której strop się wspiera.
- Czule otwieram skrzynię,
- Szkatułę moich pieśni.
- Węzeł kłębka rozrywam,
- Nić wysnuwam ze zwoju
- Soczystą, barwną jak baśń.
- Dajcie mi chleba żytniego,
- Miarkę jęczmiennego piwa!
- Bo jeśli piwa nie dacie,
- Nie nasycicie pieśni,
- Zaśpiewam o suchym gardle.
- Woda mi głosu użyczy,
- Aby was uweselić,
- Święcić dzień wielkiej pieśni.
- Chcę śpiewać jak noc długa,
- Nim świt podejdzie pod próg!
- Bywało - mówi o tym
- Pieśni wezbranej potok -
- Samotnie zapadła noc,
- Samotnie zrodził się dzień,
- Samotnie na świat przyszedł
- Mocarny Väinämöinen,
- Zrodzony z panny Ilmatar,
- Którą powietrze niosło.
- I z niej począł się pieśniarz.
- Żyła w przestworzach wysoko
- Wyniosła Luonnotar,
- Unosiła się czysta
- Nad płodnymi chmurami,
- W głębi rozległych przestworzy,
- Na łąkach dziewiczych niebios,
- Świeżych pokosach miodu.
- Nagle szklana samotność
- I życie czyste jak rosa
- Pragnęły wynurzyć się z chmur,
- Z niebiosów nieobjętych.
- Wyniosła Luonnotar
- Spłynęła śmigłami wiatrów
- I na ogromnym morzu
- Dotknęła ustami fal
- Jak złotouste wiosło.
- Spadła ze wschodu burza -
- Aż z grzyw posypał się puch,
- Z fal sypały się pióra...
- Szkwał kołysał dziewczynę,
- Fala szalała wraz z nią,
- Wicher rozsadzał jej biodra,
- Brzeg pieścił jej białą pierś.
- Poprzez spienioną wodę
- Gwałtowny strzelił gejzer,
- Wbił się w jej białe uda,
- Pełne ciepłego nieba.
- Uniosła się brzemienna
- Na ujarzmionej fali
- I zaczął w niej dojrzewać
- Przez dziewięć setek lat,
- Poprzez dziewięć żywotów
- Dziesięciu bohaterów
- Świat nowy i nieznany.
- Ze wschodu szła na zachód
- I z południa na północ,
- Ku kresom horyzontu,
- Jak czółno zabłąkane.
- Nie mogła się wyzwolić,
- Stworzyć istoty pierwszej
- Mórz pani pełnorodna.
- Była jak ranny delfin,
- Który łagodnie krwawi,
- Obmyśla nieme słowa:
- "Jakie też przeznaczenie,
- Jaki kształt w sobie noszę?
- Do jakiej to przystani
- Pędzi mnie wiatr zamorski?
- Czy mam ze słonej fali
- Łez słone pieśni zbierać?
- Czy nie byłoby lepiej
- Panną w powietrzu płynąć,
- Niż topić swą urodę,
- Błądzić ciągle bez celu
- W uciekającej wodzie?
- Królestwo rozległych mórz
- Zimne, płynne jak srebro.
- Doskwiera mi tutaj głód
- I chłód doskwiera boleśnie.
- Trwam jak gwiazda bez steru...
- Potężny boże Ukko,
- Podporo gwiezdnego nieba!
- Przypomnij sobie o mnie,
- Przybądź mi szybciej niż wiatr!
- Połóż swe dłonie chłodne
- Na mój iskrzący brzuch,
- W którym wnętrzności płoną..."
- Ubiegł moment i chwila,
- Ptak złoty zatrzepotał,
- Padła odpowiedź z góry
- Złocistą, tłustą kaczką.
- Leciała lotem krętym,
- Zwrotnym jak górska ścieżka:
- Leciała na południe,
- Zawracała na północ,
- Okiem pięknym jak koral
- Nizała sieć na gniazdo.
- Leciała lotem płaskim,
- Nisko - nad samą ziemią,
- Gubiła złote słowa:
- "Czy gniazdo wić na wietrze,
- Czy na głębokiej wodzie?
- Wiatr moje gniazdo zdmuchnie,
- Fala podmyje ściany."
- W tym czasie panna wód
- Westchnęła łaski pełna
- I swoje piękne kolano
- Lekko z morza wychyla:
- "Weźże je na mieszkanie".
- I kaczka okiem ptasim
- Dojrzała jej kolano.
- Sądziła, ze to wyspa,
- Którą porośnie trawa.
- Wtedy swój lot zniżyła,
- Usiadła na kolanie
- I gniazdo zaczęła wić.
- Panna drżała jak trzcina
- Kołysana rozkoszą.
- Sześć jaj było ze złota,
- Siódme było z żelaza.
- Ptak usiadł na nich miękko,
- Cierpliwie je ogrzewał.
- Grzało się jabłko kolana
- Dzień jeden, drugi, trzeci...
- Aż nagle panna wodna
- Poczuła w sobie pożar.
- Wchłonęła błogie ciepło
- I odetchnęła ogniem -
- Wszechobjęta tym żarem
- Myślała, że żywcem spłonie.
- Rozchyliła kolana
- I sprężyła się w bólu,
- A wtedy gniazdo ptasie
- Zniknęło w słonej fali.
- Stoczyło się do wody
- Siedem kosztownych jaj.
- Rozbiły się w kawałki,
- Rozpadły się w części tysiąc,
- Ale nie poszły na dno,
- Pozostały w bezruchu.
- W rozsypanych łupinach
- Błyska słońce i woda;
- Część każda dała początek
- Rzeczom pięknym i dobrym:
- Tak ze spodu skorupy
- Podniósł się zrąb praświata,
- Wierzch skorupy utworzył
- Sklepiony ponad nim dach,
- Środek złotego jaja
- W żywe zmienił się słońce,
- Z jego białej otoczki
- Jak z procy księżyc spadł.
- Każdy odprysk skorupy
- Gwiazdą zakwitł na niebie.
- Każda mniejsza drobina
- Żaglem chmury się wzdęła.
- Frunął nagle w przestworza
- Czas uwięziony na ziemi,
- W wiry młodego słońca,
- W księżyca krągły bochen.
- A panna wodna, co z nią?
- Po tym dziewiczym porodzie
- Stała się matką morza.
- W żalu jak w mgle się kryje
- I nikt jej tam nie odwiedza.
- Przed nią morze otwarte,
- Za nią niebo zawarte
- Na mocny skobel miesiąca.
- W dziewiątym roku namysłu,
- W dziewiątej wiośnie tęsknoty
- Zaczęła kształtować świat.
- Miękkimi ruchami ramion
- Kreśli urocze zakola.
- Gdzie się odbiła stopami,
- Trysnęły ławice ryb,
- Gdzie pochyliła się nisko,
- Drążyła ciemną otchłań.
- Białymi jak śnieg biodrami
- Słała piaszczyste plaże,
- Piętą piękną jak perła
- Toń otwierała łososiom.
- Spokojne przystanie zatok
- Kładły się nad jej czołem,
- Aż utrudzona pracą
- Płynęła po pełnym morzu
- A tam, gdzie się zdrzemnęła,
- Rafy wyrosły na dnie,
- By zatapiać okręty.
- Tam osiedliła wyspy
- I rafy w zdradliwym morzu,
- Nad ostrymi rafami
- Rozpuściła zły wiatr.
- Odezwał się z łoskotem
- Zrodzony z miazgi ląd
- I pierwsze słowo: ziemia
- Wrosło w jałową skałę.
- Jeszcze czas na pieśniarza,
- Jeszcze się nie narodził
- Mocarny Väinämöinen.
- W szczelnej muszli dojrzewa,
- W lędźwiach swej matki młodej.
- Trzydzieści morskich lat
- I morskich zim trzydzieści
- Rozmyśla nad istnieniem,
- Nad płodnym ziarnem życia.
- W macicy muszli perlistej,
- Gdzie księżyc nie dochodzi
- I słońce nie rozbłyśnie,
- Te się poczęły słowa:
- "Księżycu, słońce, weź mnie!
- Ty, Wielka Niedźwiedzico,
- Zajeżdżaj po mnie wozem,
- Przez bramy nieznane wieź!
- Chcę wyrwać się z ogrodzeń.
- Czas rozbić skorupę gniazda
- I ziemię okrążać ptakiem!
- Ja, syn człowieczy, dnia pragnę!
- Chcę księżyc widzieć na niebie,
- W dłonie chcę słońce brać
- I Niedźwiedzicę głaskać,
- Jak groch trząsać na sicie
- Gwiazdy łuskane nocą!"
- Księżyc bezdusznie ślepił,
- Słońce prażyło niemo,
- Nikt nie spieszył z pomocą.
- Sam pięścią bez imienia
- Rozsunął zasuwę kości -
- Nikt mu w tym nie pomagał.
- Sam rozwarł zielone wrota
- I palcem u lewej nogi,
- Który ze stopy mu wyrósł,
- Przestąpił próg rodzicielski,
- Bramę wejściową kolan,
- I głową parł do przodu,
- W wodę kozła wywinął.
- Wśród gołych ścian przyrody,
- Śród wodnych szklanych ścian
- Rósł bezdomny jak drzewo,
- Które na dom trzeba ściąć.
- Aż kiedyś morska fala,
- Która w morze nie wraca,
- Została z nim na brzegu,
- Na szarej, pustej ziemi.
- Wstał, w górę wzniósł ramiona
- I najpierw niebo objął,
- Potem całował ziemię,
- Całował myślą gwiazdy...
- Tak zrodził się Väinämöinen
- Z panny czystej Ilmatar,
- Kość z kości rzeczywistej -
- Spadł z nieba na ziemię jak deszcz.
|
[przekład: Jan Brzechwa]
- Będę śpiewał pieśni przodków
- Ukochane, zapomniane,
- Będę śpiewał je do końca
- I przed końcem nie przestanę,
- Słowa dźwięczą już na ustach,
- Już spływają do języka
- I słowami, i dźwiękami
- Pieśń przez zęby mi przenika.
- Ulubiony przyjacielu,
- Towarzyszu lat dziecięcych!
- Nie widziałem cię od wielu
- Dni, tygodni i miesięcy,
- Aż spotkaliśmy się wreszcie
- W tej krainie, tej północnej,
- Gdzie nad ziemią niebo niskie
- Trwa w tęsknocie bezowocnej.
- A więc weźmy się za ręce
- I z palcami palce splećmy,
- Zaśpiewajmy pieśń z tych czasów,
- Gdyśmy byli jeszcze dziećmi.
- Przyjaciele niech usłyszą,
- Młodzi niech powtórzą z czasem.
- Stary, wierny Väinömäinen
- Chował pieśni te za pasem,
- Ilmarinen w miechu swoim
- Miał ukrycie dla nich tajne,
- Kaukomieli zaś na mieczu,
- A w kołczanie Joukahajnen,
- Przechowane one były
- Śród Pohioli mrocznych dali,
- Na wyżynach, na dolinach,
- Na równinach Kalevali.
- Ojciec śpiewał mi te pieśni,
- Zasłyszane od swych przodków,
- Nauczyła mnie ich matka
- Przędąc nić na kołowrotku,
- Dawne dzieje, przyjacielu,
- Zapomniane i dalekie,
- Byłem wówczas małym dzieckiem,
- Które karmią tylko mlekiem,
- I słyszałem właśnie wtedy
- Tę historię niebywałą,
- Jak zginęła stara Louhi,
- Jak się Sampo postarzało,
- Jak śpiewając zmarł Vipunen
- I jak skończył Lemminkainen,
- Usłyszałem słowa mądre,
- Słowa wieszcze, nadzwyczajne,
- Odnalazłem je na ścieżkach,
- Wyzwoliłem je z uwięzi,
- Pozbierałem je z badyli,
- Z krzaków, z wrzosów i z gałęzi,
- Gdy, pastuchem jeszcze będąc,
- Szedłem łąką w babie lato
- Za Murikki czarną, dojną
- I za Kimmo, za pstrokatą.
- Deszcz mi runy opowiedział,
- Mróz powtórzył, bym zrozumiał,
- Fale morskie pieśń przyniosły,
- Wiatr do ucha ją naszumiał,
- Ptaki słowa poskładały,
- Drzewa treść nadały słowom,
- Szczyty sosen, brzóz i jodeł
- Zaszumiały śpiewną mową.
- W kłębek pieśni te zwinąłem
- W porze roku niewesołej
- I na saniach je złożyłem,
- I zawiozłem do stodoły.
- Tam schowałem je do skrzynki,
- Gdzie dotychczas leżą. Czyżby
- Nie czas wyjąć je z ukrycia,
- Nie czas przynieść je do izby?
- Pójdę, skrzynkę mą otworzę,
- Skrzynkę pełną słów i dźwięków,
- Potem kłębek mój rozwinę
- Powolutku, pomaleńku
- I zaśpiewam pieśń wspaniałą,
- Runy zabrzmią słowem żywym,
- Zwłaszcza jeśli mnie ktokolwiek
- Poczęstuje młodym piwem,
- A jak piwa nie dostanę,
- Wody też mi będzie zadość,
- Żeby śpiewać z wesołością,
- Żeby wszystkim sprawić radość,
- Żeby dzień ten uprzyjemnić
- I z wieczorem go połączyć,
- A wieczorem czekać nocy
- I śpiewając noc zakończyć.
- W dawnych czasach tak podobno
- Układano wszystkie pieśnie:
- Noce idą pojedynczo,
- Zorze lśnią niejednocześnie -
- Väinömäinen, pieśniarz wieczny,
- Był samotny śród przestworzy,
- Był samotny Väinömäinen,
- Kiedy ujrzał świat ten boży.
- Matką była mu Ilmatar,
- Od obłoków bladych - bledsza,
- Panna nieba wysokiego,
- Córa światła i powietrza.
- Czas dziewczęcy, czas miniony,
- Który nigdy nie powraca,
- Przepędziła w górnym niebie,
- W modrych zamkach i pałacach,
- Aż sprzykrzyło jej się wreszcie
- W tej niezmiennej samotności,
- W tej codziennej samotności
- Na błękitnej wysokości.
- Opuściła więc niebiosów
- Głębię cichą i pogodną
- I schyliła się nad morzem,
- Nad bezbrzeżną pustką wodną.
- Wtem od wschodu runął wicher,
- Przyszła burza niespodziana,
- Morze zbladło i stuchlało,
- Z fal trysnęła mętna piana
- I dziewczynę wiatr ogarnął,
- I ogłuszył swym zamętem,
- I pociągnął ją za sobą
- Przez obszary nieobjęte.
- Siedem wieków po otchłaniach
- Przebłąkała się bezludnie,
- Od zachodu aż do wschodu
- I z północy na południe.
- Poprzez wszystkie morza krańce
- I we wszystkie świata strony
- Niósł ją, targał nią i miotał
- Wiatr szalony, niestrudzony.
- Rozpłakała się Ilmatar,
- Cała we łzach tak powiada:
- O, ja biedna! Po co zeszłam
- Tu, gdzie czeka mnie zagłada,
- Opuściłam nierozważnie
- Moje zamki napowietrzne,
- Teraz burze wieczne, piany mleczne,
- Lepiej w niebie żyć dziewczynie,
- Gdzie spokojnie życie płynie,
- Niż nieszczęsną być wodnicą.
- I wędrować po głębinie.
- Nie minęło czasu wiele,
- Jedno krótkie mgnienie oka,
- A tu właśnie niespodzianie
- Kaczka spada w dół z wysoka
- I z trzepotem wkoło krąży,
- Ponad morską pustką leci,
- Niespokojnie szuka miejsca,
- Gdzie by mogła gniazdo sklecić.
- Wschód przemierza, potem zachód,
- Mknie na północ, na południe,
- Nigdzie ziemi, nigdzie lądu -
- Wszędzie fale błyszczą złudnie,
- Kaczka krąży, kaczka słabnie,
- Prawym skrzydłem łuk zatacza,
- Nad okrutnym swoim losem
- Tak rozmyśla i rozpacza:
- Gdy zbuduję dom na wietrze,
- Gniazdo pośród fal uwiję,
- Wiatr w perzynę dom obróci,
- Gniazdo moje fala zmyje.
- Na te słowa córa światła,
- Panująca mórz bałwanom,
- Wyłoniła ramię z wody,
- Wyłoniła z fal kolano,
- Żeby biedny ptak mógł wreszcie
- Przerwać lot swój niedorzeczny,
- Żeby miał dla swego gniazda
- Ląd przychylny i bezpieczny.
- Kaczka krąży, kaczka słabnie
- Widzi pośród fal kolano,
- Tedy, biorąc je za kępę,
- Z dawna w morzu zapodzianą,
- Ptak opada na nią śmiało,
- Wije sobie gniazdko cudne,
- W gnieździe składa sześć jaj złotych
- I żelazne jajo siódme.
- Siedzi kaczka pracowicie
- I kolano wciąż ogrzewa,
- Już trzy dni nie wstaje z jajek,
- Siedmiu piskląt się spodziewa.
- Córa wody i stworzenia
- Ból poczuła niespodzianie,
- Skóra cała jest jak w ogniu,
- Płonie straszny żar w kolanie,
- Drgnęła z bólu córa światła,
- Serce w piersiach jej zadrżało,
- Wstrząs gwałtowny, niewysłowny
- Przebiegł nagle białe ciało
- I do wody wpadły jaja,
- W otchłań morskiej zawieruchy,
- Na kawałki się potłukły,
- Zamieniły się w okruchy.
- Nie zginęły jednak w morzu,
- Nie przepadły szczątki drobne,
- Lecz zmieniły się cudownie
- Te odłamki, te osobne.
- Więc skorupy dolnej części
- Utworzyły ziemię czarną,
- Z górnej powstał sklep niebieski,
- Który ziemię tę ogarnął,
- Z żółtek wyszło wielkie słońce,
- Co promienie mu się złocą,
- Z białka powstał księżyc srebrny,
- Który świeci tylko nocą,
- Wszystko to, co pstre jest w jajku,
- Wieczną postać gwiazd przybrało,
- Zaś ciemniejsze cząstki jajek
- Odpłynęły czmurą białą.
- Rośnie czas, mijają lata,
- Złote słońce lśni podniebnie,
- A gdy słońce zachód przebrnie,
- Młody miesiąc świeci srebrnie.
- Matka wody, córa światła
- Wciąż po mętnych falach płynie,
- Nad nią wisi niebo modre,
- Przed nią wodne są pustynie.
- Dziewięć lat już upłynęło,
- Więc gdy przyszło lato nowe,
- Pierwsza z dziew z głębokiej fali
- Wyłoniła swoją głowę
- I na wód równinie pustej,
- Gdzie się morze wyprzestrzenia,
- Jęła tworzyć swoje dzieło
- I zaczęła dzień stworzenia.
- Tam, gdzie rękę wyciągnęła -
- Był przylądek od tej pory,
- Gdzie dotknęła nogą ziemi,
- Ryby miały swoje nory,
- Gdzie się cała zanurzała,
- W morzu głębia powstawała,
- Zalęgały się łososie
- Tam, gdzie noga jej postała.
- Równy brzeg się ukazywał,
- Gdy dotknęła lądu bokiem,
- A gdzie głowę opierała -
- Pojawiały się zatoki.
- Odpłynęła znów od lądu
- I śród wodnych tych bezdroży
- Niebezpieczne rafy wznosi
- I podwodne skały tworzy,
- I już wicher wokół szumi
- Swoją pieśń z otchłani wziętą,
- Na zagładę marynarzom
- I ładunkom, i okrętom.
- Już się wyspy wyłoniły,
- Już się lądy potworzyły,
- Wydźwignęły się z głębiny
- Gór podwodnych ciemne bryły,
- Już kamienie kolorowe
- Młodą ziemię obsypały,
- A nad ziemię, ku obłokom,
- Wystrzeliły dumne skały.
- Jeden tylko Väinömäinen,
- Pieśniarz wieczny i natchniony,
- Wciąż się jeszcze z matką błąka
- Po powierzchni wód spienionej.
- Długo, długo ten bohater
- Z falą morską się sprzymierzał,
- Dnia, co dotąd nie ma nazwy,
- Przybił wreszcie do wybrzeża,
- A wybrzeże było puste,
- Bezimienne, beznadziejne,
- Właśnie tam, pod gołym niebiem,
- Wylądował Väinömäinen,
- Żeby słońcem się zachwycać
- I zachwycać się księżycem,
- I podziwiać gwiazdy srebrne,
- I zobaczyć Niedźwiedzicę.
|
