Runo III
- Mocny i stary Väinö
- Spokojne dni swego życia
- Spędzał wśród lasów Väinöli,
- Na łąkach Kalevali.
- Tam rzeczy kwitły pieśnią,
- Pieśń porastała mądrością
- Nieustannie - jak dzień
- Porasta czarnymi nocami.
- Zanurzał się pieśnią w otchłań,
- Do dna początku świata;
- Tak nie śpiewają dzieci,
- Ani ludzie dorośli.
- Śpiewał, że czas w przyrodzie
- Ginie nie mając siły,
- Lecz jest niszczącą potęgą
- Dla samotnego człowieka.
- Daleko wiatr niósł echo
- Potężnej pieśni starca;
- Głos na południe dotarł,
- Echo dotknęło północy.
- Tam młody Joukahainen,
- Łakomy kot lapoński,
- Chytry na mleko sławy,
- Dowiedział się, że ktoś
- Piękniej śpiewa od niego
- Pośród lasów Väinöli,
- Na łąkach Kalevali.
- Gwałtownie się rozgniewał.
- Z zazdrości rozum stracił.
- Napuszył się jak kot
- Przeciw Väinämöinenowi
- Dlatego tylko, że śpiewa
- Piękniejsze pieśni niż on.
- Pobiegł do starej matki,
- Do mądrej starej pani.
- Rzekł jej, że pragnie wyjechać,
- Przysiągł wyjechać bez zwłoki
- W krainę Väinämöinena,
- By Väinö wyzwać na pieśni.
- Ojciec mu nie pozwalał,
- Matka wzbraniała stara,
- Aby nie pędził za echem,
- By Väinö wyzwać na pieśni:
- "Tam zaczarują ciebie.
- Wystawią cię na drwiny.
- Będziesz na głowie chodził
- Po gołoledzi śliskiej,
- Nogami chwycisz gwiazdę,
- Rękami powietrze mroźne."
- Rzekł młody Joukahainen:
- "Wielka jest mądrość ojca,
- Głęboka mądrość matki,
- Lecz moja mądrość najwyższa,
- O tym najlepiej wiem sam.
- Srom zadam pieśniom jego,
- Gdy tylko podejmę walkę,
- I tak go zaczaruję,
- Że zginie po nim slad.
- Będzie pieśniarzem ostatnim,
- Najgorszym z wszystkich pieśniarzy.
- Będzie miał buty z kamienia,
- Spodnie będzie miał z drzewa,
- Kamienny kaftan na piersi.
- Zrobię mu dugę z kamienia,
- Dam rękawice kamienne,
- Kamienną czapką nakryję
- Wraz z głową jego pieśń."
- Już bierze pięknego konia,
- Z którego nozdrzy ogień,
- A z kopyt sypią się skry.
- Już go zaprzęga do sań
- O pozłacanych płozach
- I prosto z progu skacze
- W sanie gotowe do drogi.
- Smagnął biczem rumaka,
- Biczem perłami zdobionym;
- Koń ruszył ogniem po śniegu,
- Jak burza pomknęły sanie.
- Pędził dzień jeden, drugi
- I cały niemal dzień trzeci...
- Trzeciego dnia przystanął
- Pośród lasów Väinöli,
- Na łąkach Kalevali.
- Mocarny Väinämöinen,
- Pieśniarz nad pieśniarzami,
- Odbywał właśnie podróż
- Prowadząc równo sanie
- Pośród lasów Väinöli
- Przez łąki Kalevali.
- Jak burza wpadł Joukahainen.
- Najechał saniami z góry:
- Dyszel zderzył sie z dyszlem,
- Konie otarły się łbami,
- Uprząż splotła z uprzężą,
- Lejce i łuki chomąt
- Jak dziki chmiel się splątały.
- Stanęli naprzeciw blisko,
- Pot ściekał z ich rumaków,
- Para dymiła obficie.
- Zapytał go Väinämöinen:
- "Powiedz no mi, kochanku,
- Z jakiego rodu pochodzisz,
- Ty, który tak niebacznie
- Najeżdżasz w szerokim polu
- I pędząc jak szaleniec
- Rwiesz drogocenną uprząż,
- A moje piękne sanie
- Rozbijasz jak zabawkę?"
- Sprężył się Joukahainen
- Jak strzała na cięciwie:
- "Jam młody Joukahainen.
- Ktoś ty? Odpowiedz zaraz!
- Jakiego jesteś rodu,
- Nędzniku, kim są twoi?"
- Mocny i stary Väinö
- Przedstawił mu się grzecznie,
- Potem powiedział: "Z drogi!
- Jesteś ode mnie młodszy,
- Zejdź z drogi, pókim dobry."
- Lecz dufny Joukahainen
- Nie chce słuchać tych słów:
- "Tu nie o młodość idzie
- Ani o twoją starość!
- Ten zajmie główną drogę,
- Kto rozumem mądrzejszy!
- Ty jesteś Väinämöinen,
- Ja - chcę się z tobą zmierzyć
- I nie ustąpię tak długo,
- Aż cię pokonam w pieśni.
- Zacznijmy już, od razu,
- Nie czekając na cytry,
- Niech klinga mojej pieśni
- Uderzy w twoje słowa.
- Jesteś gotów do walki?
- Jeśli tak, daj mi pole!"
- Na słowa ostrożądłe
- Väinämöinen miód leje:
- "Jaki ze mnie zaklinacz,
- Jaki tam pieśniarz ze mnie?
- W tym zaścianku - siedlisku,
- Spędziłem całe życie.
- Moja magia? Rozumiem,
- Kiedy śpiewa kukułka,
- Ale było - nie było,
- Pozwól teraz usłyszeć,
- Co ty lepiej ode mnie
- Umiesz rozumem rozgryźć...?"
- A na to Joukahainen:
- "Coś tam na pewno wiem
- I rozumiem dokładnie:
- Skąd jest na dachu dym,
- A blisko żaru płomień.
- Foka lubi zyć lekko,
- Pies morski lubi pływać,
- Zjada tłuste łososie,
- Zjada krążące sieje
- Na wodach płaskodennych.
- Szczupak ikrzy się w zimie
- Podczas tęgiego mrozu,
- Pstrąg - tylko w czasie burzy,
- A najpłochliwszy okoń
- Jesienią pływa w głębi,
- Gdy się latem wyikrzy
- Na wodach płytkodennych.
- Jeśli ci tego mało,
- Wiem wiele innych rzeczy:
- Północ ma renifery,
- Południe końmi orze,
- Lapończycy łosiami.
- Znam drzewa wzgórza Pisa,
- Sosny ze skał na Hornie;
- To są bory tak gęste,
- Że nie prześliźnie się wąż.
- Znam też trzy wodospady,
- Jeziora trzy rozległe
- I trzy góry wyniosłe
- Po same lustro nieba.
- Znam wiry Hällä w Häme;
- Szumią jak wielka przepaść,
- Wiem, wodospad w Karelii
- Nazywa się Kaatra,
- A ten drugi Vuoksi;
- Żaden go nie przewyższa,
- Oprócz wielkiej Imatry."
- Odtrącił Väinämöinen
- Tę mądrość zadufaną:
- "Czy to jest mowa męża,
- W dodatku żonatego?
- Wyjaśnij praprzyczyny
- Naszego prapoczątku!"
- Tu młody Joukahainen
- Zaczął dukać powoli:
- "Wiem, skąd wzięła się zięba,
- Zięba, panie, to ptaszek,
- Wąż zielony to żmija,
- A okoń - wodna ryba;
- Żelazo bywa giętkie,
- Ziemia gorzka jest w smaku,
- Woda kipiąca parzy,
- A leczy morska woda.
- Stwórca to czarnoksiężnik
- I pierwszy uzdrowiciel.
- Wiem, że z gór płynie woda,
- Że z niebios spada ogień,
- Że rdzę rodzi żelazo,
- Że miedź ze skały biorą.
- Najstarsze: glina z wodą,
- Najpierwsze z drzew: wiklina,
- Pierwszym domem - pień sosny
- Powalonej przez wicher,
- Garnkiem - drążona skała."
- A na to Väinämöinen:
- "To cała mądrość twoja?"
- "Jeszcze dużo pamiętam -
- Chwali się Joukahainen -
- Pamiętam ten czas sławny,
- Kiedy orałem morze,
- Otwierałem otchłanie
- Dla srebrnołuskich ryb.
- Dno morskie pogłębiałem,
- Napełniałem jeziora,
- Wznosiłem głowy gór,
- Spajałem kości głazów.
- To ja ten szósty byłem,
- Siódmy spośród mocarzy;
- Nadaliśmy kształt ziemi,
- A na słupach powietrza
- Oparliśmy sklepienie
- I rozpięliśmy tęczę.
- Księżyc uczyłem chodzić,
- Uczyłem słońce biegać,
- A Niedźwiedzicę tańczyć
- Na czterech wielkich łapach."
- "Łżesz - krzyknął Väinämöinen -
- Nigdy nie byłeś przy tym,
- Kiedy orano morze,
- Otwierano otchłanie
- Dla srebrnorłuskich ryb.
- Gdy morza pogłębiano,
- Napełniano jeziora,
- Wznoszono głowy gór,
- Spajano kości głazów.
- Ciebie wtedy nie było
- Nawet pod piętą stwórcy,
- Gdy nadano kształt ziemi,
- A na słupach powietrza
- Opierano sklepienie
- I rozpinano tęczę.
- Gdy noc uczono chodzić,
- Uczono słońce biegać,
- A Niedźwiedzicę tańczyć
- Na czterech wielkich łapach."
- Chełpliwy Joukahainen
- Znowu język w ruch puścił:
- "Jeżeli tego mało,
- Mam jeszcze ostry miecz
- I żądam, abyś stanął,
- Stary Väinämöinenie,
- Pieśniarzu wielkousty,
- Do walki w szczerym polu!"
- "Boję się, ty nicponiu
- Zachełpiony po uszy -
- Väinämöinen go cedzi
- Przez sito swoich słów -
- Boję się tknąć nadętej
- Purchawki pełnej oszustw,
- Boję się ciebie zdeptać
- Bo byłby wielki smród."
- Skrzywił usta paskudnie
- Zmarszczył czoła jak żaba
- Joukahainen nadęty
- Od dumnych, pustych słów:
- "A kto się nie chce zmierzyć,
- Do walki stanąć z mieczem,
- Tego zamienię w wieprza
- O zwisającym ryju;
- Ja takich bohaterów
- Złożę na kupie gnoju,
- Po gnoju będę włóczył
- We wszystkie strony świata,
- Potem zamknę w oborze."
- Spochmurniał Väinämöinen,
- Gniew w nim zawarczał piesnią,
- Zaczęły padać słowa
- Buków obuchem w bęben;
- Nie kołysanki dzieciom
- Lub zgrabne niewaist zwrotki,
- To była pieśń dojrzała,
- Z której składa się świat.
- Słuchajcie, młodzi chłopcy
- I piękne narzeczone!
- Śpiewał, że czas w przyrodzie,
- Choć ciągle obumiera,
- Wciąż jest niszczącą siłą
- Dla samotnego człowieka.
- Kamienie gryzły słowa,
- Deszcze je polewały,
- Dreszcz wstrząsał góry z miedzi,
- W rzekach tonęły lasy,
- A Väinämöinen śpiewał...
- Na lejcach sierść wyrosła,
- Łozina skryła dugę,
- Liść wierzby strzelił z dyszla,
- Złote trąciły sanie
- Dno jeziora, jak pień.
- Dumny bicz w skromną trzcinę
- Zamienił się na brzegu,
- Koń - w skaczący wodospad,
- Miecz nagle z rąk wyrwany
- Wbił się piorunem w niebo.
- Kuszę napiętą z ramion
- Zdjął Väinö, zmienił w tęczę,
- Wtedy z pierzastych strzał
- Sfrunęły trzy sokoły.
- Z kłów ostrych jego psa
- Uczynił krzemień w ziemi,
- Jego czapkę zamienił
- W myślącą w niebie chmurę,
- A białe rękawice -
- W zerwane lilie wodne
- I rzucił na jezioro,
- Ażeby jeszcze rosły.
- Burkę ubitą z sierści
- W chropawy szron rozsypał,
- Pas delikatny z bioder -
- W jedną smugę gwiazd mlecznych.
- I wtedy Joukahainen,
- Tonąc w bagnie do bioder,
- W trzęsawisku po pas,
- W piasku sypkim po pachy,
- Pojął, kogo napotkał...
- Chce, by nogi go niosły,
- Lecz nie może ich unieść;
- Nogi obute w kamień,
- A na języku węzeł.
- Oto - czym być potrafi
- Wyzwany w gniewie Väinö!
- I po co on tu jechał
- Na lekkomyślnych saniach?
- Po ciężką swoją klęskę
- I przerażenie blade.
- Skruszony mówił wtedy:
- "Wielki Väinämöinenie,
- Granit słów twoich słucha!
- Odwołaj te zaklęcia,
- Jak ryngraf we mnie wryte,
- Wypuść mnie z tej topieli,
- Z opresji grzesznej ocal!
- Oddam ci w zamian dary
- Jak bory nieprzebrane."
- Pociągnął Väinämöinen
- Jak haczykiem karasia:
- "I cóż ty dać mi możesz,
- Abym wyrwał zaklęcia
- Jak ryngraf w ciebie wryte,
- Abym z topieli puścił,
- Z grzesznej wyrwał opresji?"
- Skłonił się Joukahainen:
- "Mam ja dwa sławne łuki,
- Dwa łuki doskonałe;
- Ten pierwszy strzela ostro,
- Drugi celu nie chybia.
- Weźmiesz ten, który zechcesz."
- Zaśmiał się Väinämöinen:
- "Kpię sobie z takich łuków!
- Niech z nich strzelają baby.
- Mam łuki doskonalsze;
- Na każdej ścianie wiszą,
- Bez strzelca idą wknieje
- I na zwierza polują."
- Rzekł i Joukahainena
- Wepchnął w toń jeszcze głębiej.
- A ów z topieli woła:
- "Piękne łodzie dwie mam!
- Dwa czółna doskonałe;
- Jedno tnie wodę ptakiem,
- Drugie wozi ciężary.
- Weźmiesz to, które zechcesz."
- Zaśmiał się Väinämöinen:
- "Kpię sobie z takich łodzi!
- Gwiżdżę na twoje czółna.
- Moje - rojne jak kaczki -
- Rzekę gną na głębinach;
- Jedne chodzą mi z wiatrem,
- Inne chodzą pod wiatr!"
- Rzekł i Joukahainena
- Wepchnął w toń jeszcze głębiej.
- Broni się Joukahainen:
- "Mam dwa ogniste konie;
- Jeden śmiga pod siodłem,
- Drugi w dugach jak wiatr!
- Weź, którego sam zechcesz."
- Zaśmiał się Väinämöinen:
- "Kpię sobie z koni twoich
- I nie chcę o nich słyszeć!
- Moje konie piękniejsze;
- Grzbiety lśnią jak strumienie,
- Kłęby - jak żywe srebro,
- Jaśnieją w moich stajniach
- Czoła od gwiazd rumaków!"
- Rzekł i Joukahainena
- Wepchnął w toń jeszcze głębiej.
- Broni się Joukahainen:
- "O mocny, stary Väinö,
- Odwołaj swe zaklęcia
- Jak ryngraf we mnie wryte!
- Dam ci hełm pełen złota,
- Kapelusz pełen srebra -
- Na wojnie z karku wroga
- Zdjęty przez mego ojca."
- Zachmurzył się stary Väinö"
- "Kpię sobie z twego złota!
- Łotrze, chcesz srebrem kupić
- Mnie, u którego srebro
- Jak drzewo leży w szopie,
- Skrzynie złotem pękają!
- Złoto wieczne jak księżyc,
- Srebro stare jak słońce
- Leży w mych wielkich szopach."
- Rzekł i Joukahainena
- Wepchnął w toń jeszcze głębiej.
- "O mocny, stary Väinö,
- Wypuść mnie z tej topieli!
- Z opresji grzesznej ocal!
- Oddam ci moje zboża,
- Odstąpię moje pola,
- By się wreszcie okupić."
- Pochylił Väinö głowę:
- Nie żądam twego zboża,
- Nie żądam twego pola.
- Mam ja pola żyźniejsze,
- Gdzie spojrzysz - w każdej stronie
- Brogi i sterty stoją;
- Moje pola są ciężkie,
- Płodne jak sama wiosna."
- Rzekł i Joukahainena
- Wepchnął w toń jeszcze głębiej.
- Aż młody Joukahainen
- Twardego dna rozpaczy
- Dotknął miękkim podbródkiem
- W topieli aż po szyję.
- Zęby wbił w piach przybrzeżny,
- Ustami lizał mech
- I przez ten mech zielony
- Skomlał dalej do Väinö:
- Wielki Väinämöinenie,
- Granit słów twoich słucha!
- Odwołaj te zaklęcia
- Nad miękką, cichą wodą!
- Zdejmij buty kamienne
- I zdmuchnij topiel z oczu,
- Zdejm ze mnie ciężki ryngraf,
- Odwołaj wyrok swój!
- Dam ci mą siostrę Aino;
- Rozjaśni twoją izbę,
- Pod jej dłonią śpiewają
- Garnki, cebry i wiadra,
- Czyste przy niej są gwiazdy!
- Będzie ci prać odzienie
- Jak deszcz majowy liście,
- Szaty ci przetka złotem,
- Chleba z miodem zamiesi."
- Mocny i stary Väinö
- Na szczyt wyniósł się pieśni:
- Siadł na kamieniu stromym,
- Dreszcz radości go trącał.
- Ponad słońca zachodem
- Już wschodziła jutrzenka,
- Siostra Joukahainena.
- Wtedy zdjął ryngraf z niego.
- Odwołał wyrok wryty,
- Wycofał swoje zaklęcia.
- Już Joukahainen wolny;
- Szyja dźwignęła głowę,
- Brodę o mech ociera.
- Wodospad skoczył w konia
- Pniak wodny dał mu sanie,
- Trzcina trzasnęła biczem
- W ręku Joukahainena.
- Pędzi gnany wściekłością
- Do siostry, którą sprzedał,
- Do swojej dobrej matki,
- Do mądrej starej pani.
- Pędzi gnany wściekłością.
- Do domu wpadł szalony,
- Saniami rozbił szopę,
- Dyszlem wrota i ganek.
- "Czyżbyś rozum postradał?
- Rozbijasz dobre sanie,
- Umyślnie łamiesz dyszel,
- Czy rdza ci rozum zżarła?" -
- Powiedział ojciec w progu,
- Matka stała z pytaniem:
- "Co ci się przytrafiło?"
- Stał z czapką przekrzywioną,
- Z sercem bijącym na opak,
- Gorzkimi łzami próg polał.
- Z ustami w zimną podkowę,
- Stojąc na niskim progu
- Nos opuścił na kwintę.
- "Płaczesz gorzko mój synu,
- Jabłko mojej miłości,
- Już cię wdeptano w trawę?
- Nie płacz, ja cię podniosę,
- Nie stój tak smutny w progu,
- Z ust twych zdejmę podkowę,
- Zanim próg ten przestąpisz."
- "Matko, zły los mnie ściga,
- Stały się rzeczy złe:
- Siostrę swoją sprzedałem,
- Oddałem ją starcowi;
- Najdroższą siostrę Aino
- Rzuciłem w siwą brodę
- Trzęsącego się starca,
- Aby go skulonego
- Rozgrzała ciepłem swoim,
- Aby żoną została
- Sławnego Väinämöinena."
- "Synu, aby to prawda?"
- I matka w ręce klaszcze,
- Klaszcze w dłonie z radości
- Matka mądra jak sowa:
- "Ach, jak zawsze pragnęłam
- Tego orła mieć w gnieździe!
- Człowieka tak sławnego
- Zsyła nam oto niebo.
- Nie rozpacz, lecz ufność moja
- Spotyka twą decyzję.
- Wkrótce będzie ci szwagrem
- Sam pieśniarz Väinämöinen!"
- Lecz młodą, piękną Aino
- Ścięła ta wieść jak topór;
- Płacze dzień jeden i drugi
- Leżąc na niskim progu,
- Jak kwiat zerwany z gałęzi,
- Ma w obcych więdnąć dłoniach.
- Gorycz jej gardło zalewa...
- Podeszła do niej matka:
- "Nie płacz już, mała Aino.
- Będziesz w domu człowieka
- Sławnego na świat cały:
- W dzień siądzie w jego oknie
- Słońce, a w nocy księżyc,
- Zostałaś narzeczoną
- Jego wspaniałej pieśni!"
- Odpowiedziała córka:
- "Ty, któraś mnie chowała,
- Zrozum, nad czym ja płaczę!
- Nad blaskiem moich włosów,
- Odbijanych w strumieniu,
- Które nad nim czesałam,
- Teraz czesać nie będę.
- Płaczę nad słońcem moim
- I nad dobrym księżycem,
- Który przychodził do mnie
- Przez ojca jasne okno,
- Nad powietrzem błękitnym
- I nad domowym niebem."
- Nad czym płaczesz dziewczyno?
- Twe łzy - to groch zielony,
- Który jeszcze nie dojrzał,
- Ażeby strąki zrywać,
- Oszczędzasz na radości,
- Aby smutek rozrzucić.
- Tam także przyjdzie nocą
- Przyjaciel księżyc w okno
- I słońce pójdzie z Tobą,
- Gdziekolwiek się obrócisz.
- Pójdzie z tobą powietrze,
- Całe niebo domowe!
- Poziomki pójdą łąką.
- Będziesz je mogła zrywać
- Tak słodko jak u ojca,
- Jak u własnego brata.
- Świat cały w tobie jest
- I wszędzie tworzy całość.
